Ionica Smeets

Hoogleraar wetenschapscommunicatie – Universiteit Leiden

  • Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 6: Speel met de regels

    Een vriendin zag hoe haar zoon nog steeds niet binnen de lijntjes kleurde, terwijl zijn fijne motoriek al best goed was. Toen ze hem hiernaar vroeg, keek hij haar verbaasd aan. Was dát de bedoeling van die kleurplaten? Dat had niemand hem verteld. Nou, dan wilde hij een volgende keer best binnen de lijntjes kleuren. En inderdaad de volgende kleurplaat bleef hij keurig binnen de lijntjes. Je moet de regels kennen voordat je je eraan kunt houden. Sterker nog: je moet flink wat regels kennen, voor je zelf je eigen regels kunt gaan bepalen.

    De afgelopen weken heb ik u uitgedaagd om met verschillende regels en randvoorwaarden iets bijzonders te doen. Deze keer is de uitdaging van een hoger niveau: ik daag u uit om zelf nieuwe regels te verzinnen.

    Religiewetenschapper James Carse schreef in de jaren tachtig dat er minstens twee soorten spelen zijn: eindige en oneindige. Bij eindige spelen zijn er regels en gaat het om winnen of verliezen. Denk aan sport, maar ook aan politiek of oorlog. Bij het oneindige spel (er is er maar één volgens Carse) is het enige doel om zo lang mogelijk door te blijven spelen. Bij dit spel zoeken spelers niet naar macht of winst, maar naar kracht.

    In alle eerlijkheid: ik snap niet helemaal wat Carse bedoelt en ik heb zijn boek niet gelezen. Maar ik zag zijn citaat ‘Eindige spelers spelen binnen grenzen; oneindige spelers spelen met grenzen.’ als motto in een ander boek en bedacht toen dat ik dolgraag een oneindige speler wil zijn. Ik wil niet binnen of buiten de lijntjes kleuren, ik wil zelf die lijntjes tekenen.

    Vanzelfsprekend kan ik u niet vertellen wat u nu moet doen met deze uitdaging, maar laat ik wat voorbeelden geven van mensen die zichzelf bijzondere regels of randvoorwaarden oplegden.

    George Perec schreef een roman zonder woorden met de letter e. Laura Dekker besloot dat zij de jongste persoon wilde zijn die solo rond de wereld zeilde. Drs. P legde zichzelf op dat de ij nooit mocht rijmen op de ei. Kinderen voor Kinderen liep met één béén op de stoep. Student Sairam Gudiseva schreef een essay over natuurkundige Niels Bohr waarbij de eerste woorden van elke regel het refrein vormden van Rick Astley’s Never gonna give you up.

    Lee Redmond liet haar nagels dertig jaar groeien tot ze een totale lengte van ruim 7,5 meter hadden. Raymond Queneau beschreef hetzelfde verhaaltje in 99 verschillende stijlen. Jeroen van Merwijk maakte een lied over Partycentrum Waselink in Winterswijk waarbij de drie coupletten moesten rijmen op respectievelijk Winterswijk, Waselink en partycentrum. Floor de Goede legt zichzelf regels op als hij personages tekent, zo mocht één bepaald meisje bijvoorbeeld alleen kleding krijgen die Amelie Poulet zou kunnen dragen. Hoogleraar translationele genetica Annemieke Aartsema-Rus bespreekt elke dag een wetenschappelijk artikel op Twitter. George Perec schreef een roman waarin de e de enige klinker was.

    Zo kan ik nog wel even doorgaan. De mogelijkheden voor een oneindige speler zijn oneindig. Ik wens u veel plezier.

    Deze column verscheen op 20 augustus 2022 in de Volkskrant.

    Lees hier ook de andere columns van de reeks:
    Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
    Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
    Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
    Aflevering 4: Spaar ze allemaal
    Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven

  • Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven.

    Ik weet niet hoe het bij u thuis gaat, maar wij zitten altijd op dezelfde plek aan tafel. Ik zit op de stoel het dichtste bij de keuken. Mijn man zit op zijn zelfgemaakte rode Rietveldstoel daarnaast. Onze zoon zit aan de kop van de tafel en onze dochter zit daarnaast, tegenover mijn man. Als één van de vrienden van onze kinderen blijft eten, dan schuift die naast mijn dochter.

    Laatst hoorde ik van een gezin dat geen vaste plaatsen heeft, zij gingen elke maaltijd gewoon zitten waar het uitkwam. Onwillekeurig rekende ik even uit hoeveel opties dat bij ons thuis zou geven. Als we de stoel naar mijn dochter meenemen en elk steeds willekeurig één van de vijf stoelen kiezen, dan kunnen we op 120 verschillende manieren aan tafel gaan zitten.

    Het wiskundige onderzoeksinstituut Oberwolfach organiseert conferenties waarbij de deelnemers tijdens de maaltijden aan ronde tafels zitten, ingedeeld volgens een gerandomiseerd schema om het aantal mogelijke ontmoetingen en gesprekken te maximaliseren. Het Oberwolfach probleem is een onopgelost probleem in de wiskunde dat vraagt of het altijd mogelijk is om een tafelschikking te maken zodat tijdens een reeks maaltijden alle mogelijke duo’s van deelnemers precies één keer naast elkaar zitten.

    Ineens besefte ik dat we op vakantie géén vaste plaatsen hebben. Of we nu eten op de terrastafel bij ons huisje, of neerploffen bij een strandtent, we zitten steeds anders. Misschien moeten we dit thuis ook invoeren: iets minder vaste patronen en wat meer willekeur.

    Richard Wiseman noemt in zijn boek The Luck Factor het maximaliseren van toevallige mogelijkheden als één van de belangrijkste eigenschappen van mensen die zichzelf geluksvogels vinden. Op vakantie is het makkelijk om nieuwe dingen te proberen met stadjes die je niet kent, menukaarten vol mysterieuze gerechten en overal onbekende gezichten. In een vertrouwde omgeving kan willekeur je helpen om meer nieuwe dingen mee te maken.

    Kies een andere stoel en je ziet de kamer vanuit een nét ander perspectief. Vraag aan je buren wat zij die avond gaan eten en maak hetzelfde. Neem niet je vaste route, maar sla eens een andere zijstraat in om daar te kijken. Of maak eens een random walk waarbij je gaat wandelen en op elke kruising willekeurig kiest welke richting je neemt (bijvoorbeeld door een muntje te gooien of een dobbelsteen te rollen). Tijdens lockdowns deed ik dit regelmatig met mijn zoon en we kwamen op plekken in onze wijk die we nog nooit eerder gezien hadden. We aaiden allerlei buurtkatten en bewonderden kunst die mensen voor hun raam hadden gezet. Het goede nieuws is dat George Pólya heeft bewezen dat je met zo’n random walk bijna zeker terugkomt bij je beginpunt. Het slechte nieuws is dat het wel héél lang kan duren, maar je kunt natuurlijk op een willekeurig moment besluiten dat het mooi geweest is en snel weer teruglopen naar je eigen vertrouwde eettafel.

    Deze column verscheen op 12 augustus 2022 in de Volkskrant.

    Lees hier ook de andere columns van de reeks:
    Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
    Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
    Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
    Aflevering 4: Spaar ze allemaal
    Aflevering 6: Speel met de regels

  • Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 4: Spaar ze allemaal.

    Het was de zomervakantie van 1990 en mijn neef Bas logeerde bij ons. We waren tien en wij verveelden ons. Mijn vader stelde voor om naar de bioscoop te gaan voor Back to the Future III, maar Bas en ik hadden de eerste twee delen nog niet gezien. Toevallig kwam die avond het eerste deel op televisie. De dag erna gingen we naar de videotheek voor deel twee en weer een dag later zaten we in de bioscoop voor deel 3. Dit alles was zeer bevredigend, niet alleen omdat we drie heerlijke films over tijdreizen keken. Het was dat voldane gevoel als je het laatste plaatje van een verzamelalbum inplakt, of op een vrijmarkt die ene paperback ontdekt waarmee je eindelijk de hele reeks compleet hebt. Er is weinig bevredigender dan een goed afgebakende set helemaal compleet maken.

    Bedenk deze zomer wat u zou kunnen sparen. Dit kan op veel manieren. U kunt bijvoorbeeld proberen om alle 54 nog zichtbare hunebedden in Nederland te bezoeken. Om het extra interessant te maken, kunt u proberen om de kortst mogelijke route langs al die hunebedden te bepalen. Dat is een variant van het berucht moeilijke handelsreizigersprobleem.

    Een paar jaar terug vroeg ik lezers om een ander variant van dit probleem op te lossen door een zo snel mogelijk treinreis te maken langs stations in alle twaalf provincies. Dat leverde veel bezoekjes op aan station Rilland-Bath en een winnende tijd van zes uur en vijfenvijftig minuten. Kan het in de huidige dienstregeling sneller? Ik hoor het graag als iemand dit lukt. In dezelfde categorie kun je ook de snelste route langs alle Amsterdamse metrostations zoeken, of die in een buitenlandse stad waar je op vakantie bent. Of je kunt langs treinstations reizen tot je alle letters van het alfabet in de stationsnamen hebt gehad (veel plezier in Usquert!)

    Verzamelen kan natuurlijk ook op een heel andere manier. Je kunt proberen om bepaalde dieren te spotten – voor wie naar Afrika reist, is daar de klassieke big five: buffel, leeuw, luipaard, neushoorn en olifant. Dichterbij huis kun je ook proberen in Nederland ree, edelhert, wild zwijn, zeehond en bever te zien in het wild. En voor de urban explorers heeft Rotterdam zijn eigen 10 van 010 met dieren én planten.

    Voor wie helemaal niet de deur uit wil is er een interessant kunstproject van Soraya Perry dat erom schreeuwt om nagevolgd te worden: bel alle contacten die in je telefoon staan en maak een praatje met hen. Eén voor één. Allemaal. De oom die je al jaren niet meer sprak, de namen waarvan je niet wie het zijn en de ex die per ongeluk nog steeds in je telefoon staat. Emmanuel Dzotsi van Reply All probeerde het dit jaar en haakte af voor hij bij het einde van zijn lijst was, maar maakte wel een mooie podcast van de gesprekken die hij voerde. Overigens is die podcast-reeks voor nu gestopt, wat betekent dat de afleveringen op dit moment óók een mooi afgebakende set vormen die je kunt verzamelen door ze stuk voor stuk te luisteren.

    Deze column verscheen op 5 augustus 2022 in de Volkskrant.

    Lees hier ook de andere columns van de reeks:
    Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
    Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
    Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
    Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven
    Aflevering 6: Speel met de regels

  • Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit.

    Weet u wie de bedenker is van het populaire online spel Wordle, waarbij je een woord moet zien te raden? Het is…John Wardle. Ik vraag me af hoe het ging toen hij een naam zocht. Hij wilde vast iets met ‘word’ erin, omdat dit de lading goed dekte en dan nog iets erbij. En toen was het een kleine stap van Wardle naar Wordle.

    Heerlijk toch om iets zo subtiel naar jezelf te vernoemen. Ik moest denken aan de geweldige Straatnaambordjesblues die Jeroen van Merwijk schreef voor Harrie Jekkers. In dat lied vraagt Jekkers zich af wat mensen als Adriaan van Ostade en Peerke Donders hebben gedaan zodat ze met hun naam op een straatnaambordje kwamen te staan. Maar dan loopt hij door Monseigneur Bekkerslaan (‘Nouja zeg, nooit van gehoord al hebt-ie vast wel wat gedaan’) en maakt Jekkers daar met een viltstift de Monseigneur Jekkerslaan van.

    Er zijn prachtige voorbeelden van aptoniemen: mensen die een beroep hebben dat perfect bij hun naam past, zoals bijvoorbeeld Ferry Kok die kok is op een ferry, Henny de Haan die voorzitter was van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders of de Amerikaanse advocaat Sue Yoo.

    Ook is er onderzoek dat laat zien dat mensen graag een beroep of woonplaats kiezen die past bij hun naam, zoals het in 2002 verschenen artikel met de toffe titel: Why Susie Sells Seashells by the Seashore: Implicit Egotism and Major Life Decisions. Daarin laten de auteurs onder andere zien dat in Amerika Laura en Larry relatief vaak lawyer worden (zouden ze in Nederland dan eerder laborant worden?), terwijl Denise en Dennis oververtegenwoordigd zijn onder dentists.

    Iemand die zijn naam op twee manieren wist te gebruiken is William Crush, die in 1896 werkte voor een Amerikaanse spoorwegmaatschappij. Hij bedacht een publiciteitsstunt met een botsing van twee oude locomotieven, waar dan duizenden mensen naartoe konden komen (met de trein, zodat de spoorwegmaatschappij flink verdiende aan dit evenement). Er werd een speciaal dorpje langs het spoor opgericht voor dit spektalen en Crush noemde dat heel bescheiden: Crush – en het evenement heette ‘Crash at Crush’. Ook weer één letter verschil met zijn achternaam. Helaas ging de botsing helemaal mis, boilers ontploften, brokstukken vlogen door de lucht, twee toeschouwers overleden en anderen raakten gewond. Crush werd diezelfde avond ontslagen, maar een dag later opnieuw aangenomen, kreeg volgens de geruchten een bonus en werkte tot zijn pensioen voor dezelfde spoorwegmaatschappij. Toch zou ik u niet aanraden om zijn voorbeeld al te letterlijk op te volgen.

    Maar wat kunt u wél doen dat op één letter na in uw naam zit? Cornald Maas kan allerlei kanten op en kan bijvoorbeeld minister president worden (Cornald Baas), astronaut (Cornald Mars) of gastro-enteroloog (Cornald Maag). Mijn voormalige assistente Stefanie Brackenhoff wierp tegen dat dit vooral leuk is voor mensen met een korte achternaam, wat kon zij nu bedenken met haar naam? Een dag later appte ik haar: ‘Autosloperij Wrackenhoff’. Als haar promotie in de sterrenkunde mislukt, heeft zij nu een prima plan B. Voor mezelf heb ik dat ook: ik kan emigreren naar Nieuw-Zeeland en een snoepwinkel beginnen: Ionica Sweets.

    Deze column verscheen op 29 juli 2022 in de Volkskrant.

    Lees hier ook de andere columns van de reeks:
    Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
    Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
    Aflevering 4: Spaar ze allemaal
    Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven
    Aflevering 6: Speel met de regels