Categorie: Volkskrant

Mijn spreekbeurt gaat over dieren die spreekbeurten geven over andere dieren

Mijn spreekbeurt gaat over het boek Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda van Bibi Dumon Tak. In dit boek geven dieren spreekbeurten over andere dieren. Ik koos dit boek omdat ik erg van dieren houd en omdat je veel van dit boek leert. Oh, en ook omdat het grappig is.

Zo houdt de gewone poetsvis een spreekbeurt over haaien, maar vertelt daarin vooral heel veel over poetsvissen. Zij halen bijvoorbeeld restjes eten weg tussen de tanden van haaien. En ze eten wondvocht en dode stukjes huid van gewonde haaien. Nóóit bijten ze haaien in hun kont zoals de valse poetsvis wel doet. Maar dat is dus helemaal geen echte poetsvis, vertelt de gewone poetsvis.

De zebra houdt een spreekbeurt over alle dieren die puur zwart-wit zijn, zoals de zebra zelf. Daarbij zijn de regels heel streng: een dier mag echt alleen zwart en wit zijn, dus de zebravlinder doet niet mee omdat hij heel kleine rode puntjes op zijn vleugels heeft. Kijk hier zie je een foto en daar zie je dus die puntjes. Er zijn volgens de zebra behalve de zebra nog zes andere soorten die helemaal zwart-wit zijn. Kunnen jullie ze raden?

Het goede antwoord is: de das, de orka, de panda, het stinkdier, de Maleise tapir en de oostelijke franjeaap. De zebra vertelt dat de zwart-witte dieren elkaar bijna nooit in het wild tegenkomen, omdat ze allemaal op een andere plek wonen. De hermelijn is boos dat hij niet op het lijstje staat, hij is ook helemaal wit met een zwarte staart. Maar de zebra is streng, want in het voorjaar kleurt de hermelijn weer bruin. Maar wie denkt nog een zwart-wit dier te kennen, mag een bewijsfoto mailen naar equus@quagga.za.

De dieren in het boek maken vaak een beetje ruzie met elkaar. Net als bij ons in de klas eigenlijk. Maar ze helpen elkaar ook, bijvoorbeeld als de heremietkreeft het heel spannend vindt om een spreekbeurt te geven. Ook dat is eigenlijk net als bij ons in de klas.

Mijn moeder zegt dat dit ‘antropomorfisme’ heet. Dat woord moest ik opzoeken op Wikipedia en het betekent dat je dieren (of zelfs dingen) laat zien alsof het mensen zijn met allerlei menselijke eigenschappen. Dat doen mensen heel vaak met dieren. Kijk maar eens naar dieren in prentenboeken, daar zie je bijvoorbeeld een merel met een net jasje of een nijlpaard dat op de wc een boekje zit te lezen. Mijn moeder zegt dat dit aan de ene kant stom is: alsof dieren alleen maar leuk zijn als ze op mensen lijkt, maar dat antropomorfisme tegelijk ook een slimme manier is om mensen meer over dieren te leren. Bibi Dumon Tak is dus niet de eerste die dit zo doet. Zo is er bijvoorbeeld ook de podcast Groene Oren van Staatsbosbeheer waarin dieren én planten hun eigen verhaal vertellen. Mijn moeder heeft ook een boek Dr. Tatjana weet raad. waarin dieren liefdesadvies vragen aan seksexpert dr. Tatjana, maar ze zei dat ik dat pas mocht lezen als ik wat ouder ben.

Dit was mijn spreekbeurt. Zijn er nog vragen?

Deze column verscheen op 20 januari 2023 in de Volkskrant.

Lumineus idee: alle mogelijke varianten van detectiveverhalen vangen in een wiskundige structuur

Wat zijn de regels waaraan een goede detectiveroman moet voldoen? Auteur S.S. van Dine maakt in 1928 een lijst met twintig regels. Bijvoorbeeld: ‘De detective mag nooit de dader zijn’ en ‘Er mag maar één dader zijn, hoeveel moorden er ook worden gepleegd.’ Er bestaan allerlei varianten hierop, maar dit soort regels willen er doorgaans voor zorgen dat een mysterie ‘eerlijk’ is en dat de lezer alle informatie krijgt die nodig is om zelf de oplossing te vinden. Maar voor elk van dit soort regels bestaat er minstens één heerlijke detective die hem breekt.

Wiskundige en schrijver Alex Pavesi kwam op het lumineuze idee om alle mogelijke varianten van detectiveverhalen te beschrijven met een wiskundige structuur. In het vorig jaar verschenen Eight detectives (vertaald als Het achtste boek) voert hij Grant McAllister op. Een fictieve wiskundige die in de jaren dertig de detective-structuur ontleedde én gebruikte om een verhalenbundel met zeven verschillende varianten van een detectiveverhaal te schrijven. Jaren later zoekt eindredacteur Julia Hart hem op, ze wil die bundel opnieuw uitgeven. Eight detectives wisselt gesprekken tussen Hart en McAllister af met de zeven korte verhalen die elk een andere detective-variant demonstreren.

McAllister beschrijft de vier ingrediënten van een moordmysterie (we komen er zo op waarom hij liever niet de term detectiveverhaal gebruikt) en de eisen waaraan ze moeten voldoen. Je hebt als eerste een groep verdachten nodig. Je wilt minstens twee verdachten om het voor de lezer een mysterie te laten zijn maar er is in principe geen maximum aan het aantal mogelijke verdachten.

Het tweede ingrediënt zijn één of meer slachtoffers. Er moet minstens één moord zijn om op te lossen. Het derde ingrediënt is een detective, of een groep detectives. Maar McAllister beschouwt de detective niet als strikt noodzakelijk, je kunt een geweldig moordmysterie schrijven waar helemaal geen detective inzit. Vandaar zijn voorkeur voor de term moordmysterie boven detectiveverhaal. Het laatste, en nogal cruciale ingrediënt, zijn de dader of daders. Hiervan wil je er minstens één hebben, maar het kunnen er ook een heleboel zijn (jammer, Van Dine). De enige voorwaarde is dat dader(s) een deelverzameling vormt van verdachten.

Elke bestaande detective is met deze vier ingrediënten te classificeren. Je kunt een verhaal hebben waarin de detective de dader is (alweer jammer voor Van Dine) of een verhaal waarin het slachtoffer een verdachte is. Je kunt vier verdachten hebben die allemaal de dader zijn. Je kunt zelfs een verhaal hebben waarbij de slachtoffers, detectives, verdachten en daders precies dezelfde personen zijn. Het is vermakelijk hoe Pavesi in zijn korte verhalen speelt met deze mogelijkheden.

Het mooiste aan alle theorie in Eight detectives, vond ik dat Pavesi de vloer aanveegt met het idee dat je als lezer de dader kunt aanwijzen als je maar alle aanwijzingen hebt gekregen. In een goed moordmysterie zijn alle verdachten netjes gepresenteerd, elk van hen is schuldig of niet en er zijn daarmee eindig veel mogelijke oplossingen. Maar de grote truc is dat de schrijver vervolgens een oplossing kiest die keurig past, maar die je als lezer níet had verwacht. Dat is een troost voor wie zoals ik de ontknoping van Pavesi’s boek totaal niet had zien aankomen.

Deze column verscheen op 18 maart 2022 in de Volkskrant.

Wat lijkt u de eerlijkste manier om de rekening te verdelen tussen de jarigen en de niet-jarigen?

Lezeres Pauline Schröder mailde me een heerlijk rekenprobleem. Het team waarin zij werkt bestaat uit vier collega’s (inclusief zijzelf). Bij een verjaardag gaan ze samen ergens eten, waarbij de jarige kosteloos mee mag. Vorige week was er weer zo’n etentje, alleen werden er deze keer twee verjaardagen tegelijk gevierd. Bij het afrekenen ontstond er enige verwarring, want de teamleden bleken op twee verschillende manieren uit te rekenen wat iedereen moest betalen. Het totale bedrag was 84 euro. Wat lijkt u de eerlijkste manier om de rekening te verdelen tussen de jarigen en de niet-jarigen?

Schröder dacht dat het een simpele som was: ‘De jarigen betalen elk zeven euro (één derde deel van de lunch van de jarige collega, want de eigen lunch is het cadeautje) en de niet-jarigen betalen elk 35 euro (hun eigen lunch + twee maal één derde verjaardagscadeau).’

Tot haar verbazing kwam een collega op iets anders uit: 14 euro voor de jarigen en 28 euro voor de niet-jarigen. Dit komt neer op het etentje splitsen in twee denkbeeldige losse etentjes van 42 euro voor elk van de twee jarigen. Per etentje deel je de kosten door drie: 14 euro per persoon. De niet-jarigen betalen mee aan twee van die etentjes en komen zo op 28 euro, de jarigen betalen alleen mee aan het etentje voor de andere jarige en betalen dus 14 euro.

Zelf zou ik het net als Schröder hebben uitgerekend, maar die tweede berekening klinkt ook logisch. Hoe kon het dat er twee verschillende antwoorden mogelijk leken? Ik besloot aan anderen te vragen hoe zij dit zouden doen. Een kleine niet-representatieve steekproef op Mastodon en onder mensen die ik de afgelopen week tegenkwam laat een zelfde verdeeldheid zien als in het team van Schröder. Of eigenlijk is het nog erger: 40% kwam op 14 euro voor de jarigen, 30% op 7 euro voor de jarigen en nog eens 30% kwam op nog iets anders, waarbij ik werkelijk de meest ingenieuze berekeningen voorbij zag komen.

Maar wat is nu het goede antwoord? Taaljournalist Gaston Dorren en wetenschapsfilosoof Sylvia Wenmackers overtuigden me ervan dat het ‘eerlijkste’ antwoord de 35/7 verdeling is die Schröder bedacht. Kijk daarvoor naar het totaal van een jaar, aannemend dat er steeds etentjes van 84 euro worden gehouden. Bij de verjaardag van het eerste teamlid A betalen B, C en D elk 28 euro. Bij de verjaardag van B idem, maar nu betalen A, C en D ieder dat bedrag. Daarna vieren C en D samen hun verjaardagen en betalen A en B elk 35 euro en C en D 7 euro. Als je het optelt, dan heeft iedereen aan het eind van het jaar 63 euro betaald: eerlijker kan niet.

Of nuja, eerlijker kan niet, áls je wilt dat iedereen precies hetzelfde betaalt. Iemand mopperde dat dit wel een héél Hollands en knieperig rekenprobleem was: konden die niet-jarigen niet gewoon trakteren? Daarom een tip die mijn familieleden graag toepassen: degene die het geld kan missen, sluipt tijdens de koffie weg – zogenaamd om naar de wc te gaan, maar betaalt dan stiekem voor iedereen. Niet eerlijk, maar wel heel sfeerverhogend.

Deze column verscheen op 25 november 2022 in de Volkskrant.

Wat gebeurt er als je het Groot Dictee der Nederlandse Taal combineert met het rekendictee?

Op 11-11-22 organiseert Marjolein Kool van de Hogeschool Utrecht het Bartjens rekendictee. Echt iets voor wie net als ik in gedachten onmiddellijk twee streepjes toevoegde om die prachtige datum te veranderen in de som 11+11=22. Kool is hogeschoolhoofddocent Rekenen-Wiskunde en Didactiek plus een verdienstelijk light verse-dichter. Ze maakte ooit samen met drs. P de fantastische dichtbundel Wis- en natuurlyriek.

Volgende week presenteert Kool actuele sommen die ze voorleest als in een dictee, waarna de deelnemers razendsnel de antwoorden moeten uitrekenen. Er is een bijeenkomst in Utrecht voor volwassenen en een online versie voor basisscholieren. Dit is één van de oefenopgaven: ‘Een journalist noteert het aantal reizigers dat op Schiphol in de rij staat. Hij zet per ongeluk een nul te veel achter dat aantal. Daardoor wordt het aantal met 198.000 vermeerderd. Welk getal had de journalist moeten noteren?’

Een paar weken later, op 26 november is het Groot Dictee der Nederlandse Taal te horen op NPO Radio 1. En ineens vroeg ik me af: wat zou er gebeuren als je die twee dictees combineert? Dat je de sommen niet alleen moet oplossen, maar ook correct opschrijven en dat die dan vol met heerlijke dicteewoorden zitten? Dan zou je zoiets krijgen:

1. Om faillissementen in de saunabranche te voorkomen wordt als ad-hocoplossing een prijsplafond geëntameerd voor elektra. Voor de eerste 3000 kilowattuur stroom per jaar geldt een tarief van 40 cent per kilowattuur, daarboven geldt het commerciële tarief van 69 cent per kilowattuur. Een wellnescentrum jeremieerde over een jaargebruik van 7219 kilowattuur. Hoeveel betaalt dit centrum per jaar voor de elektriciteit?

2. Een bommoeder krijgt op eerste kerstdag een przewalskipaard cadeau van een bevriende balalaikaspeelster. Dit minuscuul lijkende paard weegt nochtans 159 kilogram meer dan de extatische moeder. Vrouw en paard wegen gezamenlijk 285 kilogram. Reken maar uit op een A4’tje: Wat is het gewicht van dit chique przewalskipaardje?

3. De stikstofrichtlijn moet coûte que coûte worden geüpdatet om te veel eutrofiëring in het weidse coulisselandschap te voorkomen. Bij een overschot aan nutriënten kunnen algen zichzelf elke dag verdubbelen. Een vijver is op dag 24 in extenso gevuld met zulke exponentieel toenemende algen. Hoeveel procent van de oorspronkelijk pico bello vijver was op dag 12 geëquipeerd met algen?

4. Sinds Elon Musk Twitterbaas op zijn curriculum vitae (cv) heeft staan, neemt het aantal gebruikers van de app Mastodon snel toe. Nederland heeft op dit moment 2,9 miljoen Twittergebruikers. Hypothetisch zou elke dag 10% van hen geïrriteerd kunnen omschakelen naar Mastodon. Stel nu even dat het niet hypothetisch is en dat dagelijks 10% van de op dat moment overgebleven Nederlandse gebruikers consciëntieus overgaat. Hoeveel slimmeriken stappen dan op dag vijf over?

De antwoorden: oefenopgave: 22.000 mensen in de rij, opgave 1: 4111,11 euro, opgave 2: 222 kilo, opgave 3: 0,024%, opgave 4: 190.269 overstappers.

Over de juiste spelling van de opgaven kan getwist worden, maar wie het hetzelfde deed als onze eindredactie, krijgt in elk geval de volle punten.

Deze column verscheen op 4 november 2022 in de Volkskrant.

De getallenrij 16 6 22 11 25 26: waarom gebruikt een bedrijf dit soort idiote testvragen in een sollicitatieprocedure?

‘Kun je ons helpen met een cijferreeks? 16 6 22 11 25 26. Antwoord: 24 25 71 of 69.’ Ik vraag de vrienden die me dit appen niet eens waar dit rijtje getallen vandaan komt, of waarom het een meerkeuzevraag is. Nee, ik begin gelijk naar de getallen te staren. Automatisch bereken ik de verschillen tussen de opeenvolgende getallen en de verschillen die daar weer tussen zitten. Hmm…ik zie zo snel geen patroon. Gek ook dat de reeks soms omhoog en soms omlaag gaat.

Gelukkig heb ik een geheim wapen: De on-line encyclopedie van getallenrijen van wiskundige Neil Sloane. Ik typ het gevraagde rijtje in bij deze encyclopedie die meer dan 350.000 verschillende getallenrijen kent. Helaas blijkt 16 6 22 11 25 26 daar niet tussen te zitten. Overigens noemen wiskundigen iets als 16 6 22 11 25 26 een getallenrij en geen getallenreeks. Een reeks is wiskundig gedefinieerd als een oneindige optelling en een rij is in de wiskunde een opeenvolging van objecten (zoals getallen, maar het kunnen ook letters, woorden of functies zijn). In 16 6 22 11 25 26 kan ik geen optelling vinden, misschien moet ik het in de richting van letters gaan zoeken.

Alle getallen in het gegeven rijtje liggen tussen de 1 en 26, misschien zijn het wel letters. Omzetten van de getallen naar de bijbehorende letters met de eenvoudige codering waarbij a=1 en z=26 geeft pfvkyz. Mmm…wat zou de volgende letter dan zijn? Ik kijk hoopvol of ik misschien met wat letters verschuiven op een bestaand woord kom, maar ook dat spoor loopt dood.

Chagrijnig app ik mijn vrienden of ze me iets meer context kunnen geven, waar komt dit rijtje getallen vandaan? Het blijkt een vraag uit een testronde voor een assessment in de sollicitatieprocedure waarin één van mijn vrienden zit.

Nog chagrijniger besluit ik de vraag dan maar te google-en. Op de heerlijke website wisfaq.nl (‘een plek waar je vragen kunt stellen over allerlei wiskundige onderwerpen en dan antwoord krijgt’) blijken verschillende wiskundigen zich over deze vraag te hebben gebogen. Ene Lieke is net zo geïrriteerd als ik en schrijft dat zo’n vraag een waardeloze test is, want je kunt bij elk rijtje getallen een formule bedenken waaraan die rij voldoet en zo de volgende term uitrekenen. ‘Helaas is dat meestal niet wat de opdrachtgever had bedoeld.’ In dit geval levert zo’n formule inderdaad als zevende term iets op dat niet bij de meerkeuze-antwoorden zit.

Hierop besloot vragensteller John om het bedrijf van de test te mailen om het goede antwoord te vragen. Het antwoord: dit zijn eigenlijk twee rijtjes door elkaar en je moet alleen letten op de oneven termen: 16 22 25, waarbij je +6 en +3 doet en de volgende term dan met +0 als juiste antwoord 25 geeft.

Waarom gebruikt een bedrijf dit soort idiote testvragen in een sollicitatieprocedure? Willen ze echt mensen die hier het goede antwoord op geven? Wat zegt het in vredesnaam over de kwaliteiten van een kandidaat als hij dit vergezochte antwoord vindt? Of zijn ze stiekem aan het testen of ze nieuwe werknemers door allerlei idiote hoepels kunnen laten springen?

Mijn vriend heeft de baan uiteindelijk niet gekregen. Ik geloof dat hij heel blij mag zijn dat hij niet bij een bedrijf werkt dat dit soort stomme testen gebruikt.

Deze column verscheen op 2 september 2022 in de Volkskrant.

Ionica daagt u uit: Speel met de regels

Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 6: Speel met de regels

Een vriendin zag hoe haar zoon nog steeds niet binnen de lijntjes kleurde, terwijl zijn fijne motoriek al best goed was. Toen ze hem hiernaar vroeg, keek hij haar verbaasd aan. Was dát de bedoeling van die kleurplaten? Dat had niemand hem verteld. Nou, dan wilde hij een volgende keer best binnen de lijntjes kleuren. En inderdaad de volgende kleurplaat bleef hij keurig binnen de lijntjes. Je moet de regels kennen voordat je je eraan kunt houden. Sterker nog: je moet flink wat regels kennen, voor je zelf je eigen regels kunt gaan bepalen.

De afgelopen weken heb ik u uitgedaagd om met verschillende regels en randvoorwaarden iets bijzonders te doen. Deze keer is de uitdaging van een hoger niveau: ik daag u uit om zelf nieuwe regels te verzinnen.

Religiewetenschapper James Carse schreef in de jaren tachtig dat er minstens twee soorten spelen zijn: eindige en oneindige. Bij eindige spelen zijn er regels en gaat het om winnen of verliezen. Denk aan sport, maar ook aan politiek of oorlog. Bij het oneindige spel (er is er maar één volgens Carse) is het enige doel om zo lang mogelijk door te blijven spelen. Bij dit spel zoeken spelers niet naar macht of winst, maar naar kracht.

In alle eerlijkheid: ik snap niet helemaal wat Carse bedoelt en ik heb zijn boek niet gelezen. Maar ik zag zijn citaat ‘Eindige spelers spelen binnen grenzen; oneindige spelers spelen met grenzen.’ als motto in een ander boek en bedacht toen dat ik dolgraag een oneindige speler wil zijn. Ik wil niet binnen of buiten de lijntjes kleuren, ik wil zelf die lijntjes tekenen.

Vanzelfsprekend kan ik u niet vertellen wat u nu moet doen met deze uitdaging, maar laat ik wat voorbeelden geven van mensen die zichzelf bijzondere regels of randvoorwaarden oplegden.

George Perec schreef een roman zonder woorden met de letter e. Laura Dekker besloot dat zij de jongste persoon wilde zijn die solo rond de wereld zeilde. Drs. P legde zichzelf op dat de ij nooit mocht rijmen op de ei. Kinderen voor Kinderen liep met één béén op de stoep. Student Sairam Gudiseva schreef een essay over natuurkundige Niels Bohr waarbij de eerste woorden van elke regel het refrein vormden van Rick Astley’s Never gonna give you up.

Lee Redmond liet haar nagels dertig jaar groeien tot ze een totale lengte van ruim 7,5 meter hadden. Raymond Queneau beschreef hetzelfde verhaaltje in 99 verschillende stijlen. Jeroen van Merwijk maakte een lied over Partycentrum Waselink in Winterswijk waarbij de drie coupletten moesten rijmen op respectievelijk Winterswijk, Waselink en partycentrum. Floor de Goede legt zichzelf regels op als hij personages tekent, zo mocht één bepaald meisje bijvoorbeeld alleen kleding krijgen die Amelie Poulet zou kunnen dragen. Hoogleraar translationele genetica Annemieke Aartsema-Rus bespreekt elke dag een wetenschappelijk artikel op Twitter. George Perec schreef een roman waarin de e de enige klinker was.

Zo kan ik nog wel even doorgaan. De mogelijkheden voor een oneindige speler zijn oneindig. Ik wens u veel plezier.

Deze column verscheen op 20 augustus 2022 in de Volkskrant.

Lees hier ook de andere columns van de reeks:
Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
Aflevering 4: Spaar ze allemaal
Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven

Ionica daagt u uit: Breng meer willekeur in uw leven

Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven.

Ik weet niet hoe het bij u thuis gaat, maar wij zitten altijd op dezelfde plek aan tafel. Ik zit op de stoel het dichtste bij de keuken. Mijn man zit op zijn zelfgemaakte rode Rietveldstoel daarnaast. Onze zoon zit aan de kop van de tafel en onze dochter zit daarnaast, tegenover mijn man. Als één van de vrienden van onze kinderen blijft eten, dan schuift die naast mijn dochter.

Laatst hoorde ik van een gezin dat geen vaste plaatsen heeft, zij gingen elke maaltijd gewoon zitten waar het uitkwam. Onwillekeurig rekende ik even uit hoeveel opties dat bij ons thuis zou geven. Als we de stoel naar mijn dochter meenemen en elk steeds willekeurig één van de vijf stoelen kiezen, dan kunnen we op 120 verschillende manieren aan tafel gaan zitten.

Het wiskundige onderzoeksinstituut Oberwolfach organiseert conferenties waarbij de deelnemers tijdens de maaltijden aan ronde tafels zitten, ingedeeld volgens een gerandomiseerd schema om het aantal mogelijke ontmoetingen en gesprekken te maximaliseren. Het Oberwolfach probleem is een onopgelost probleem in de wiskunde dat vraagt of het altijd mogelijk is om een tafelschikking te maken zodat tijdens een reeks maaltijden alle mogelijke duo’s van deelnemers precies één keer naast elkaar zitten.

Ineens besefte ik dat we op vakantie géén vaste plaatsen hebben. Of we nu eten op de terrastafel bij ons huisje, of neerploffen bij een strandtent, we zitten steeds anders. Misschien moeten we dit thuis ook invoeren: iets minder vaste patronen en wat meer willekeur.

Richard Wiseman noemt in zijn boek The Luck Factor het maximaliseren van toevallige mogelijkheden als één van de belangrijkste eigenschappen van mensen die zichzelf geluksvogels vinden. Op vakantie is het makkelijk om nieuwe dingen te proberen met stadjes die je niet kent, menukaarten vol mysterieuze gerechten en overal onbekende gezichten. In een vertrouwde omgeving kan willekeur je helpen om meer nieuwe dingen mee te maken.

Kies een andere stoel en je ziet de kamer vanuit een nét ander perspectief. Vraag aan je buren wat zij die avond gaan eten en maak hetzelfde. Neem niet je vaste route, maar sla eens een andere zijstraat in om daar te kijken. Of maak eens een random walk waarbij je gaat wandelen en op elke kruising willekeurig kiest welke richting je neemt (bijvoorbeeld door een muntje te gooien of een dobbelsteen te rollen). Tijdens lockdowns deed ik dit regelmatig met mijn zoon en we kwamen op plekken in onze wijk die we nog nooit eerder gezien hadden. We aaiden allerlei buurtkatten en bewonderden kunst die mensen voor hun raam hadden gezet. Het goede nieuws is dat George Pólya heeft bewezen dat je met zo’n random walk bijna zeker terugkomt bij je beginpunt. Het slechte nieuws is dat het wel héél lang kan duren, maar je kunt natuurlijk op een willekeurig moment besluiten dat het mooi geweest is en snel weer teruglopen naar je eigen vertrouwde eettafel.

Deze column verscheen op 12 augustus 2022 in de Volkskrant.

Lees hier ook de andere columns van de reeks:
Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
Aflevering 4: Spaar ze allemaal
Aflevering 6: Speel met de regels

Ionica daagt u uit: Spaar ze allemaal

Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 4: Spaar ze allemaal.

Het was de zomervakantie van 1990 en mijn neef Bas logeerde bij ons. We waren tien en wij verveelden ons. Mijn vader stelde voor om naar de bioscoop te gaan voor Back to the Future III, maar Bas en ik hadden de eerste twee delen nog niet gezien. Toevallig kwam die avond het eerste deel op televisie. De dag erna gingen we naar de videotheek voor deel twee en weer een dag later zaten we in de bioscoop voor deel 3. Dit alles was zeer bevredigend, niet alleen omdat we drie heerlijke films over tijdreizen keken. Het was dat voldane gevoel als je het laatste plaatje van een verzamelalbum inplakt, of op een vrijmarkt die ene paperback ontdekt waarmee je eindelijk de hele reeks compleet hebt. Er is weinig bevredigender dan een goed afgebakende set helemaal compleet maken.

Bedenk deze zomer wat u zou kunnen sparen. Dit kan op veel manieren. U kunt bijvoorbeeld proberen om alle 54 nog zichtbare hunebedden in Nederland te bezoeken. Om het extra interessant te maken, kunt u proberen om de kortst mogelijke route langs al die hunebedden te bepalen. Dat is een variant van het berucht moeilijke handelsreizigersprobleem.

Een paar jaar terug vroeg ik lezers om een ander variant van dit probleem op te lossen door een zo snel mogelijk treinreis te maken langs stations in alle twaalf provincies. Dat leverde veel bezoekjes op aan station Rilland-Bath en een winnende tijd van zes uur en vijfenvijftig minuten. Kan het in de huidige dienstregeling sneller? Ik hoor het graag als iemand dit lukt. In dezelfde categorie kun je ook de snelste route langs alle Amsterdamse metrostations zoeken, of die in een buitenlandse stad waar je op vakantie bent. Of je kunt langs treinstations reizen tot je alle letters van het alfabet in de stationsnamen hebt gehad (veel plezier in Usquert!)

Verzamelen kan natuurlijk ook op een heel andere manier. Je kunt proberen om bepaalde dieren te spotten – voor wie naar Afrika reist, is daar de klassieke big five: buffel, leeuw, luipaard, neushoorn en olifant. Dichterbij huis kun je ook proberen in Nederland ree, edelhert, wild zwijn, zeehond en bever te zien in het wild. En voor de urban explorers heeft Rotterdam zijn eigen 10 van 010 met dieren én planten.

Voor wie helemaal niet de deur uit wil is er een interessant kunstproject van Soraya Perry dat erom schreeuwt om nagevolgd te worden: bel alle contacten die in je telefoon staan en maak een praatje met hen. Eén voor één. Allemaal. De oom die je al jaren niet meer sprak, de namen waarvan je niet wie het zijn en de ex die per ongeluk nog steeds in je telefoon staat. Emmanuel Dzotsi van Reply All probeerde het dit jaar en haakte af voor hij bij het einde van zijn lijst was, maar maakte wel een mooie podcast van de gesprekken die hij voerde. Overigens is die podcast-reeks voor nu gestopt, wat betekent dat de afleveringen op dit moment óók een mooi afgebakende set vormen die je kunt verzamelen door ze stuk voor stuk te luisteren.

Deze column verscheen op 5 augustus 2022 in de Volkskrant.

Lees hier ook de andere columns van de reeks:
Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven
Aflevering 6: Speel met de regels

Ionica daagt u uit: Doe iets dat bijna in uw naam zit

Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit.

Weet u wie de bedenker is van het populaire online spel Wordle, waarbij je een woord moet zien te raden? Het is…John Wardle. Ik vraag me af hoe het ging toen hij een naam zocht. Hij wilde vast iets met ‘word’ erin, omdat dit de lading goed dekte en dan nog iets erbij. En toen was het een kleine stap van Wardle naar Wordle.

Heerlijk toch om iets zo subtiel naar jezelf te vernoemen. Ik moest denken aan de geweldige Straatnaambordjesblues die Jeroen van Merwijk schreef voor Harrie Jekkers. In dat lied vraagt Jekkers zich af wat mensen als Adriaan van Ostade en Peerke Donders hebben gedaan zodat ze met hun naam op een straatnaambordje kwamen te staan. Maar dan loopt hij door Monseigneur Bekkerslaan (‘Nouja zeg, nooit van gehoord al hebt-ie vast wel wat gedaan’) en maakt Jekkers daar met een viltstift de Monseigneur Jekkerslaan van.

Er zijn prachtige voorbeelden van aptoniemen: mensen die een beroep hebben dat perfect bij hun naam past, zoals bijvoorbeeld Ferry Kok die kok is op een ferry, Henny de Haan die voorzitter was van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders of de Amerikaanse advocaat Sue Yoo.

Ook is er onderzoek dat laat zien dat mensen graag een beroep of woonplaats kiezen die past bij hun naam, zoals het in 2002 verschenen artikel met de toffe titel: Why Susie Sells Seashells by the Seashore: Implicit Egotism and Major Life Decisions. Daarin laten de auteurs onder andere zien dat in Amerika Laura en Larry relatief vaak lawyer worden (zouden ze in Nederland dan eerder laborant worden?), terwijl Denise en Dennis oververtegenwoordigd zijn onder dentists.

Iemand die zijn naam op twee manieren wist te gebruiken is William Crush, die in 1896 werkte voor een Amerikaanse spoorwegmaatschappij. Hij bedacht een publiciteitsstunt met een botsing van twee oude locomotieven, waar dan duizenden mensen naartoe konden komen (met de trein, zodat de spoorwegmaatschappij flink verdiende aan dit evenement). Er werd een speciaal dorpje langs het spoor opgericht voor dit spektalen en Crush noemde dat heel bescheiden: Crush – en het evenement heette ‘Crash at Crush’. Ook weer één letter verschil met zijn achternaam. Helaas ging de botsing helemaal mis, boilers ontploften, brokstukken vlogen door de lucht, twee toeschouwers overleden en anderen raakten gewond. Crush werd diezelfde avond ontslagen, maar een dag later opnieuw aangenomen, kreeg volgens de geruchten een bonus en werkte tot zijn pensioen voor dezelfde spoorwegmaatschappij. Toch zou ik u niet aanraden om zijn voorbeeld al te letterlijk op te volgen.

Maar wat kunt u wél doen dat op één letter na in uw naam zit? Cornald Maas kan allerlei kanten op en kan bijvoorbeeld minister president worden (Cornald Baas), astronaut (Cornald Mars) of gastro-enteroloog (Cornald Maag). Mijn voormalige assistente Stefanie Brackenhoff wierp tegen dat dit vooral leuk is voor mensen met een korte achternaam, wat kon zij nu bedenken met haar naam? Een dag later appte ik haar: ‘Autosloperij Wrackenhoff’. Als haar promotie in de sterrenkunde mislukt, heeft zij nu een prima plan B. Voor mezelf heb ik dat ook: ik kan emigreren naar Nieuw-Zeeland en een snoepwinkel beginnen: Ionica Sweets.

Deze column verscheen op 29 juli 2022 in de Volkskrant.

Lees hier ook de andere columns van de reeks:
Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
Aflevering 2: Leg een verzameling aan met een gek criterium
Aflevering 4: Spaar ze allemaal
Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven
Aflevering 6: Speel met de regels

Ionica daagt u uit: Leg een verzameling aan met een gek criterium

Een goed gekozen set randvoorwaarden leidt pas écht tot originele uitdagingen. Ionica Smeets daagt u uit deze zomer. Aflevering 2: Verzamel met een gek criterium.

Dit voorjaar was ik in het Duitse Museum Ritter. In een klein dorpje, pal naast de gelijknamige fabriek die de vierkante chocoladerepen maakt, staat een groot vierkant gebouw. Daarin bevinden zich een chocoladewinkel, een expositie over chocolade, een café en mijn nieuwe lievelingsmuseum. Museum Ritter laat werken zien uit de verzameling van Marli Hoppe-Ritter, de kleindochter van de oprichter van de chocoladefabriek. Het thema van haar kunstcollectie is ‘vierkant’, met bijvoorbeeld schilderijen van Vera Molnar, gevouwen vilt van Peter Weber en een sculptuur als een drie-dimensionale Mondriaan van Jean Gorin. De collectie bestaat inmiddels uit bijna 1200 schilderijen, objecten, sculpturen en andere werken. (Ik zou zelf streven naar een verzameling van 1225 stuks, want dat is een kwadraat en dat past mooi in het thema.)

Wat een heerlijk idee om je verzameling op te bouwen rond het thema ‘vierkant’! Ik vertelde de afgelopen weken aan allerlei mensen over dit briljante selectiecriterium. Het grappige was dat bijna iedereen enthousiast was, behalve een vriendin die verstand heeft van collectiebeheer. Zij werd gék bij het idee: je krijgt hierbij werken uit allerlei tijdvakken, met allerlei verschillende materialen en technieken – hoe heb je dan ooit de expertise om dat goed te conserveren en waar nodig te restaureren? Nuja, ik weet wie ik níet vraag om mijn collectie te beheren als ik ooit een excentrieke miljardairs-verzameling ga aanleggen.

Ook met een kleinere beurs kun je een verzameling met een heerlijk criterium beginnen. Wiskundedocent Andrea Hoofs verzamelt boeken met een niet-uitgeschreven getal in de titel. Het aardige is dat ze daardoor boeken ontdekte die ze nooit gelezen zou hebben, zoals Boy 7 of Vak 127.

Wie niet zo van vierkanten, getallen of boeken houdt, kan een héél ander soort verzameling aanleggen. Quirien van Haelen schreef ooit het gedicht Côte d’Azur. Dat begint zo:

Brigitte, Verona, Eva, Kim, Marieke
Aurora, Mäde, Tina, Claire, Yvon
Yolanda, Nina, Daisy, Sue, Manon
Martine, Lilly, Nancy, Annemieke,

Daarna komen nog meer meisjesnamen, gevolgd door een paar witregels en dan de conclusie: ‘Het volgend jaar een busreis naar Lloret. Wellicht haal ik daar wél een heel sonnet.’

Dit is natuurlijk een prachtige verzameling, maar de selectieregels zijn nog wat aan te scherpen, want alleen wat rijm en genoeg namen om een sonnet te vullen is wat makkelijk. Zelf hield ik als student de beginletters bij van de voornamen van de mensen waarmee ik had gekust en ik hoopte het alfabet vol te sparen – een heel helder criterium. Alleen ging dat wel eens mis, bijvoorbeeld als ik in lawaaierige discotheek dacht dat ik Jörg versierd had (eindelijk de letter J!) en een uur later ontdekte dat ik zijn naam verkeerd had verstaan en nu de T dubbel had. Ik heb deze verzamelpoging lang geleden gestaakt, maar nog steeds veer ik even op als ik een Quirien tegenkom: ‘Dat is een goede voor de Q!’.

Deze column verscheen op 22 juli 2022 in de Volkskrant.

Lees hier ook de andere columns van de reeks:
Aflevering 1: Reis zo ver mogelijk in 24 uur
Aflevering 3: Doe iets dat bijna in uw naam zit
Aflevering 4: Spaar ze allemaal
Aflevering 5: Breng meer willekeur in uw leven
Aflevering 6: Speel met de regels